Orgeladvies

Basso Continuo op groot orgel

Het meespelen van het groot orgel met een koor en orkest was in de muziekcultuur rondom Johann Sebastian Bach (1685-1750) de normaalste zaak van de wereld. Waar vandaag de dag vaak een kistorgel wordt gebruikt, gaven vroegere componisten en musici de voorkeur aan het rijkere kleurenpalet van een ‘echt’ orgel.

Het Kathedrale Koor Utrecht o.l.v. Hester Westra, tijdens de repetitiedag op 25 juni 2022.

Natuurlijk is het belangrijk dat de musici op elkaar zijn ingespeeld en dat er voldoende repetitietijd is. Bij Nederlandse orgels kan ook het audiovisuele contact een punt van aandacht zijn: kun je elkaar goed zien en horen? En natuurlijk moet er worden nagedacht over toonhoogte.

Het monumentale, uit 1719 daterende Verhofstadt-orgel van de Grote of St. Barbarakerk in Culemborg heeft een ‘oude’ toonhoogte van a1=415Hz. Dat is een halve toon lager dan tegenwoordig veelal gebruikelijk is, maar voor muziek uit de bouwtijd van het orgel (waaronder muziek uit de omgeving van Johann Sebastian Bach) is het ideaal.

Op vrijdagavond 1 juli neemt koordirigent Hester Westra de proef op de som. Ze heeft ervoor gekozen om het Verhofstadt-orgel te gebruiken als continuo-orgel tijdens haar eindexamen voor de Master Koordirectie (HKU Utrechts Conservatorium). Dat getuigt van lef en visie.

Tijdens het concert zingt het Kathedrale Koor Utrecht (80 zangers, waaronder de 40 kinderen van groep 7 en groep 8 van de Kathedrale Koorschool Utrecht) de Missa Omnium Sanctorum van Jan Dismas Zelenka (1679-1745). Een professioneel barokorkest verleent hieraan zijn medewerking. Ook klinken er enkele andere bekende en onbekende koorwerken.

Het concert begint om 19 uur, het duurt ongeveer een uur en is evenement is gratis toegankelijk.

Orgeladvies

Notre Dame-organist in Bachfestival Dordrecht

Notre Dame-organist Olivier Latry, misschien wel de beroemdste organist ter wereld, is één van de hoofdgasten van de editie-2022 van het Bachfestival Dordrecht. Op donderdagochtend 23 juni verzorgt Latry een masterclass in de Grote Kerk en om 17 uur gaat hij met Co de Kloet, Jacques van der Aart en Jaap Jan Steensma in gesprek over het onderwerp ‘Orgels door de eeuwen heen’. Op vrijdagavond 24 juni volgt een orgelconcert in de Grote Kerk. Scroll naar beneden voor het programma!

Het gesprek op donderdagmiddag en de concert-inleiding op vrijdagavond vinden plaats in het festivalhart van het Bachfestival, Bluebirds in the Backyard (Wijnstraat 153, op 700 meter afstand van de kerk).

Olivier Latry

Orgelcultuur in Dordrecht

Het Bachfestival Dordrecht ruimt altijd een mooie plaats in voor orgelprogrammering, vooral rondom het zogenoemde ‘Bach-orgel’ in de Grote Kerk. Het instrument werd in 2007 gebouwd door de Verschueren Orgelbouw B.V., onder advies van Peter van Dijk.

Het Bach-orgel (Verschueren 2007). Foto: Tjalling Roosjen

In 2022 vond in Dordrecht de première plaats van een nieuw werk van Componist des Vaderlands Martin Fondse, stadsorganist Cor Ardesch concerteerde er, evenals Evan Bogerd. Op woensdag 22 juni vindt er een orgelconcours plaats, georganiseerd in samenwerking met het Internationaal Orgelfestival Haarlem.

Zie voor de volledige orgelprogrammering de website van het Bachfestival Dordrecht.

 

Aankondiging gesprek Olivier Latry, Jacques van der Aart en Jaap Jan Steensma

 

Programma orgelconcert Olivier Latry, 24 juni 2022

2 juni feest rond USKO-orgel in TivoliVredenburg

Op donderdagavond 2 juni, 20.15 uur viert het Utrechts Studenten Koor en Orkest (USKO) de oplevering van het nieuwe, door Flentrop Orgelbouw gemaakte kistorgel. Het feest vindt plaats in Muziekcentrum TivoliVredenburg.

Het orgel werd eind 2021 al opgeleverd, maar de feestelijke ingebruikname moest vanwege de Corona-beperkingen worden uitgesteld.

Een kistorgel is een compact-formaat orgel, dat is bedoeld om te kunnen vervoeren. De bouw van dit nieuwe orgel is ontstaan op initiatief van de orgelcommissie van het USKO zelf. In samenwerking met orgeladviseur Jaap Jan Steensma werd daarop een plan ontwikkeld dat uitging van een kistorgel met voornamelijk metalen pijpwerk en een belangrijke rol voor het register Prestant 8′. Dat is bijzonder, omdat veel kistorgels alleen houten pijpwerk hebben, terwijl voor een Prestant 8′ vanwege het formaat van de pijpen vaak geen ruimte is.

In een offertetraject mochten verschillende orgelmakers het idee verder uitwerken en van een prijsopgave voorzien. Flentrop Orgelbouw (Zaandam) kwam hierop als de inhoudelijk en artistiek sterkste kandidaat uit de bus. Na een traject van nadere afstemming en fondsenwerving werd kreeg de realisatie van het orgel een belangrijke impuls dankzij een bijdrage van de Stichting Orgel Comité Muziekcentrum Utrecht (OCMU).

“Het maken van een kistorgel wordt vaak gezien als een meesterproef: in het compacte ontwerp van een kistorgel komen alle problemen van een groot orgel samen. Het vergt het uiterste van de creativiteit en kunde van de orgelmaker om binnen de beperkte ruimte te blijven en tegelijk klank, toucher, het gedrag van de orgelwind en de bereikbaarheid voor stemmen en onderhoud te optimaliseren.”

Erik Winkel, directeur Flentrop Orgelbouw.

USKO

Het USKO is het grootste studentenmuziekgezelschap van Utrecht en telt zo’n 150 leden. Het koor en orkest voert jaarlijks grote werken uit van Johann Sebastian Bach en wil het orgel daar ook voor gaan gebruiken. Ook de andere Utrechtse studentenmuziekgezelschappen kunnen het orgel gaan gebruiken; reden om het orgel te hebben laten versieren met het wapen van de Universiteit Utrecht, de Sol Ivstitiae. Het orgel zal daarnaast ook beschikbaar zijn voor verhuur.

Het feest

Tijdens de ingebruikname staat het USKO onder leiding van dirigent Stijn Berkouwer. Het nieuwe orgel zal worden bespeeld door Jan Pieter Lanooy en Stijn Bruning. De avond zal worden gepresenteerd door Sander Zwiep (NPO Radio 4).

Informatie over programma en tickets is hier te vinden.

Intonateur Jan Spijker (Flentrop Orgelbouw) bespeelt het orgel tijdens de oplevering op 16 december 2021.

Technische gegevens

Holpijp 8′ (eiken, gedekt), Prestant 8′ (vanaf f, eiken, open, voorzijde perenhout), Octaaf 4′ (C-H
gedekt, vanaf c metaal, open), Quint 3′ Discant (metaal, open), Superoctaaf 2′ (metaal, open).

Transponeerinrichting 415 Hz – 440 Hz – 465 Hz
Waar een toonnaam wordt genoemd, wordt steeds de toonhoogte 415 Hz. verondersteld.
Klavieromvang C-d”’. De omvang van de windlade C-e”’ (415 Hz.)

Zie ook de website van Flentrop Orgelbouw.

 

Orgeladvies
,

Conferentie over kerkmuziek

UPDATE: Na aanvankelijk uitstel naar november 2020, is dit evenement door de organisatie afgelast in verband met het Coronavirus.

Onder de titel The Reformed Theology and Spirituality of Music: From the Reformation to the Present vindt van 13-15 mei 2020 een conferentie plaats over de theologie en spiritualiteit van de Protestantse kerkmuziek. Organisatoren zijn onder meer de Theologische Universiteit Kampen, de European Melanchthon Academy Bretten en het H. Henry Meeter Center for Calvin Studies. De conferentie wordt gehouden in de Ontmoetingskerk in Enschede.

Het programma voorziet in lezingen en discussies met bijdragen van zo’n veertig theologen, musicologen en religiewetenschappers uit verschillende werelddelen. Naast het terugkijken op oudere reformatorische geschriften, tradities en ontwikkelingen beoogt de organisatie teven te reflecteren op de huidige betekenis en praktijk van Protestantse kerkmuziek. 

Predikant Aegidius Francken en de titelpagina van zijn ‘orgelpreek’ te Maassluis.

Een van de lezingen zal worden verzorgd door Jaap Jan Steensma. Hij geeft een verslag van zijn onderzoek naar het fenomeen orgelingebruikname en ‘orgelpreek’ in Nederland gedurende de achttiende eeuw. Dit onderzoek is een vervolg op paper die aan de Universität Regensburg werd gepresenteerd tijdens de conferentie Interdisziplinäre Tagung Orgelpredigten in Europa (1600–1800).

Het programma van The Reformed Theology and Spirituality of Music is te vinden op de website. Hier staat ook meer informatie over de inschrijvingsprocedure (geopend vanaf 15 april 2020). 

 

Orgeladvies
,

Busreis langs De Crane-orgels

Op zaterdag 27 juli vertrekt een bus vanaf Station Culemborg naar de drie bewaard gebleven orgels van de Culemborgse orgelmaker Mattheus de Crane in Est, Batenburg en Waspik. Tijdens deze ‘orgelsafari’ vertelt reisleider Jaap Jan Steensma over de orgels, over hun maker en over hoe deze ruim 250 jaar oude instrumenten op elkaar lijken en van elkaar verschillen. 

Het onlangs gerestaureerde De Crane-orgel van Waspik werd door muziekjournalist Merlijn Kerkhof (De Volkskrant) in juli 2019 verkozen tot een van “de 15 orgels die u gehoord moet hebben.”

De Crane-orgels in Est, Batenburg en Waspik.

De orgels worden bespeeld door achtereenvolgens Laurens de Man (Est), Francesca Ajossa (Batenburg) en Adriaan Hoek (Waspik). De bus vertrekt om 10 uur vanaf Station Culemborg, aanhaken op de individuele locaties is ook mogelijk. De reis is inclusief eenvoudige lunch; de bus is voorzien van Airco.

De reis wordt georganiseerd in het kader van muziekfestival Klank van de Stad, het festival ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan van het Culemborgse Verhofstadt-orgel. Tickets zijn verkrijgbaar via verhofstadorgel.nl en aan de deur.

Programma

  • 09.30u. verzamelen bij Station Culemborg
  • 10.00u. vertrek
  • 10.30u. Est, Dorpskerk (Mattheus de Crane, 1764) – Laurens de Man
  • 12.00u. Batenburg, Oude- of St. Victorkerk (Mattheus de Crane, 1770) – Francesca Ajossa
  • 13.00u. gezamenlijk lunch
  • 14.45u. Waspik, Hervormde Kerk (Mattheus de Crane, 1767) – Adriaan Hoek
  • 16.30u. aankomst Station Culemborg
Orgeladvies
,

Orgelfestival Culemborg van start

Op 23 juli 2019, de dag dat het Verhofstadt-orgel precies 300 jaar bestond, is het Culemborgse orgelfestival ‘klank van de stad’ geopend met een concert door de Zwitserse organist Guy Bovet. Hij besloot zijn programma met de première van een eigen werk, dat werd gecomponeerd in opdracht van de Stichting Muziek in de Grote of Barbarakerk Culemborg.

Openingsconcert 23 juli 2019, beeld Jeroen van Kleef.

De nieuwe compositie Cantio Neerlandica is een variatiereeks op het thema “Potje met vet.” Zoals Bovet toelichtte: “Nederland en Zwitserland zijn allebei landen die bekend staan om hun koeien, de melk, boter, etc. We hebben dus beide veel potjes met vet. De keuze voor dit thema mag dan ook gezien worden als een teken van vriendschap en verbondenheid tussen onze twee landen.” Na het concert overhandigde Guy Bovet zijn compositie aan Marijn Slappendel, vaste organist van het Verhofstadt-orgel. In 2020 zal Slappendel de tweede uitvoering van Cantio Neerlandica verzorgen. 

Tijdens de pauze sprak burgermeester Gerdo van Grootheest de aanwezigen toe. Hij benadrukte de grote rol van burgerinitiatief bij de orgelbouw van 1719 en trok daarmee de parallel met cultureel ondernemerschap in Culemborg anno 2019. 

De voorzitter van de Stichting Muziek in de Grote of Barbarakerk, Anthony Zielhorst, zie in zijn daaropvolgende speech onder meer: “zoals dit orgel bestaat er maar één en zodra je zijn klanken hoort, weet je: we zijn weer thuis.” Vervolgens bracht Zielhorst met het publiek een toast uit op de toekomst van het Verhofstadt-orgel. 

Het orgelfestival wordt mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen vanuit het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Cultuurfonds Culemborg. De orgelsafari op zaterdag 27 juli wordt mede mogelijk gemaakt door de gemeenten West-Betuwe en Wijchen en door Van Rossum-orgelbouw. Hoofdsponsor van het hele festival is de firma Van Vulpen, die het Verhofstadt-orgel ook in onderhoud heeft. 

Het festival Klank van de Stad duurt nog tot en met zondag 28 juli. 

Op woensdag 24 juli om 20.15u. wordt op de Varkensmarkt een nieuw orgelgedicht onthuld dat René van Loenen voor de gelegenheid maakte. Aansluitend is er een kort programma met muziek en poëzie in de Barbarakerk. 

Op donderdagavond 25 juli 22.00u. voorziet Geerten Liefting de film ‘The General’ (Buster Keaton) van live orgelmuziek. 

Op vrijdagavond 26 juli, de laatste vrijdag van de maand, bespelen Peter van Dijk en Wim Diepenhorst zowel het Bosch-/Wiegleb- als het Verhofstadt-orgel. 

Op zaterdag 27 juli worden de drie bewaard gebleven orgels van de Culemborgse orgelmaker Mattheus de Crane bezocht. Om 10 uur vertrekt een bus vanaf Station Culemborg naar de plaatsen Est, Batenburg en Waspik. Aldaar worden de orgels bespeeld door achtereenvolgens Laurens de Man, Francesca Ajossa en Adriaan Hoek. Tickets zijn te krijgen via verhofstadorgel.nl en in de Barbarakerk tijdens concerten. 

Het slotconcert op 28 juli is een Bach-concert voor orgel en barok-orkest. Het klinkt op de sterfdag van Johann Sebastian Bach, en begint om die reden ook om 17.50 uur. 

Jaap Jan Steensma is bij de organisatie betrokken als initiatiefnemer, fondsenwerver en programmeur.

https://youtu.be/0Eo4gOudsfU
Orgeladvies
,

TiVre-orgel bij Kerst met Bach

Voor bezoekers van het AVROTROS Vrijdagconcert zal Van Vulpen-orgel van TivoliVredenburg (gebouwd onder advies van Peter van Dijk) op 14 december a.s. te horen zijn; voorafgaand aan het concert door de Nederlandse Bachvereniging.

Orgel TivoliVredenburg (website TivoliVredenburg)

Tijdens de inleiding, die bedoeld is voor het brede publiek, zal het instrument worden gebruikt om het programma met behulp van live-muziek toe te lichten. Eén van de zwaartepunten zal liggen op Bachs omgang met de uit het gregoriaans stammende melodie ‘Meine Seel erhebt den Herren’, een melodie die Bach o.a. gebruikte in BWV 10.

De inleiding begint om 19.30 uur en duurt tot uiterlijk 20.00 uur. De inleiding wordt verzorgd door Jaap Jan Steensma, die ook de geschreven toelichting op het concert voor zijn rekening nam.

Kaarten voor het concert zijn nog te verkrijgen via de website van TivoliVredenburg.

Orgeladvies
,

Heringebruikneming Timpe-orgel Nieuwe Kerk Groningen

Op vrijdag 15 juni aanstaande wordt in de Nieuwe Kerk Groningen een orgelfeest gehouden. Dan wordt het Timpe-orgel (1831) weer officieel in gebruik genomen. De afgelopen jaren is het instrument in twee fasen hersteld. In 2008-2011 werden vooral orgelbouwtechnische werkzaamheden uitgevoerd en is de orgelkast hersteld en herschilderd, vanaf 2015 vonden restauratie en klankherstel van het pijpwerk plaats. Beide fases zijn uitgevoerd door Mense Ruiter Orgelmakers.

Nieuwe Kerk Groningen
Om 16 uur wordt het instrument weer ‘teruggegeven’ aan de Protestantse Gemeente Groningen. Het wordt dan bespeeld door Wim Diepenhorst en Peter van Dijk, die respectievelijk namens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en als orgeladviseur bij de tweede fase betrokken waren. Vanaf 18.00 tot 23.00 uur is er vervolgens een orgelmarathon, te verzorgen door Groninger organisten waaronder uiteraard de beide organisten van de Nieuwe Kerk, Jelte Hulzebos en Stef Tuinstra.

In de pauzes is er gelegenheid om de inwendige mens te versterken en aan het eind ook de mogelijkheid om bij het orgel te kijken. Een week van tevoren worden de te spelen werken aangekondigd op de website www.nieuwekerkgroningen.nl.

Bij de eindkeuring in 1831 schrijven de keurmeesters dat het een uitmuntend orgel is “en dat Groningen’s ingezetenen er roem op mogen dragen, zulk een werk in eene hunner kerken te mogen bezitten.” Die lovende woorden zijn nu weer van toepassing geworden en dat is wel een feestje waard.

 

Update 21 juni 2018:

De tekst voor het programmaboekje bij de ingebruikname op 15 juni, is helaas niet helemaal zo opgenomen als de bedoeling was. Een verbeterde versie van deze tekst is hier te vinden.

 

Bekijk hier een item van OOG, lokale omroep van Groningen, waarin adviseurs Peter van Dijk en Wim Diepenhorst (RCE) een toelichting geven op de werkzaamheden:

 

Orgeladvies
,

Back to Bach?

De Toccata en Fuga in d, en de “Acht kleine Praeludien und Fugen”
Zaterdag 24 juni 2017, 15 uur. Tuindorpkerk Utrecht

De Toccata en Fuga in d (BWV 565) van Johann Sebastian Bach is het beroemdste orgelwerk aller tijden. In de afgelopen eeuw hebben echter diverse experts hun twijfels geuit over Bachs auteurschap. Anderen veronderstellen dat het stuk wèl van Bach is, maar oorspronkelijk niet voor orgel werd geschreven. Die twijfels en veronderstellingen worden gevoed door het feit dat het originele componisten-manuscript verloren is gegaan. Het oudste bewaard gebleven afschrift dateert van na Bachs dood (in 1750) en toont in diverse opzichten een voor diens werk ongebruikelijk beeld.

Iets dergelijks geldt voor de bekende Acht kleine Praeludien und Fugen (BWV 553-560). Aan Bachs auteurschap wordt thans zelfs vrij algemeen getwijfeld. Ook hier dateert het oudste bewaard gebleven handschrift van na Bachs overlijden. De belangrijkste reden voor het vraagteken achter Bachs naam zijn de vele – in hedendaagse ogen – ‘fouten’ tegen 18e eeuwse compositietechnieken.

Los van alle twijfels: de Toccata en Fuga in d toont sterke verwantschap met toccata’s die wel met zekerheid als jeugdwerken van Bach zijn geïdentificeerd en de “acht kleintjes” lijken duidelijk op andere kleine klavier-praeludia van de grote meester.

Bij Peter van Dijk rees de vraag of die oudste bewaard gebleven afschriften wel exacte kopieën van originele Bach-manuscripten zijn. Kan de Toccata en Fuga in d niet door de kopiïst zijn ‘opgeleukt’ met Sturm-und-Drang-toevoegingen? En heeft wellicht een Middenduits orgeldocent in de 2e helft van de 18e eeuw de acht kleintjes omgewerkt tot etudes met een pedaalpartij? In de afgelopen jaren heeft Peter dit idee uitgewerkt tot een reconstructie-poging van de originele versies, onder het motto ‘Back to Bach?’.

Met de presentatie van deze reconstructies viert Peter van Dijk op 24 juni het feit dat hij 40 jaar geleden als organist afstudeerde aan het Utrechts Conservatorium. Medewerking verlenen voorts Willeke Smits, David Jansen en Jaap Jan Steensma.

De toegang tot dit evenement is gratis, wel wordt er gecollecteerd ter bestrijding van de onkosten. De Tuindorpkerk bevindt zich op de hoek van de H.F. van Riellaan en de Prof. Suringarlaan.

Screen Shot 2017-05-29 at 09.53.24

Openingsmaten van Johannes Ringk’s versie van de beroemde ‘d-moll’ BWV 565

Orgeladvies
,

Excursie naar Utrechts In der Maur-orgel (1854)

In december 2016 werd het door Hans van Rossum gerestaureerde J.C. In der Maur-orgel (1854) van Kees Mijderwijk opnieuw in gebruik genomen. Adviseur bij de restauratie was Jaap Jan Steensma.

Op vrijdag 24 maart kan het orgel bezichtigd worden van 14.00 tot 16.00 uur, op het adres Zwaardemakerlaan 31, Utrecht. Jaap Jan Steensma zal een korte presentatie geven over het orgel en zijn maker; daarna is er gelegenheid het instrument zelf te bespelen.
Version 2
Het beschikbare aantal plaatsen is beperkt; opgeven is verplicht en kan bij Han Siemons, secretaris van de Stichting Utrecht Orgelland: j.siemons1@gmail.com / 0346 – 212384.

Over een restauratie is een brochure uitgegeven die voor € 5 excl. verzendkosten besteld kan worden. Jaap Jan geeft bestellingen graag door; stuur een mailtje via de contactpagina.
(2) orgel na restauratie C.B. Mijderwijk
Foto: Lidy Blaauw