Sinds kort is de nieuwste editie van Venster verkrijgbaar, het kwartaalblad van de Stichting Oude Gelderse Kerken. Voor deze uitgave koos de redactie voor het uitbrengen van een special over orgelcultuur.

Het hoofdartikel is geschreven door Jaap Jan Steensma, die aan de hand van voorbeelden uit Gelderland beschrijft hoe een veranderende cultuur het orgel en orgelgebruik in vroeger tijden heeft beïnvloed.

Het instrument wordt beschreven als tijdmachine, identiteitsdrager en technisch wonder. Jonge mensen benaderen het orgel onbevangen en waarderen zijn klankschoonheid en diversiteit. Het artikel eindigt met de oproep het orgel ‘om de hoek’ eens (vaker) te bezichtigen en te laten horen.

Sedert 1970 staat in de Utrechtse Domkerk een gaaf bewaard kabinetorgel van Gideon Thomas Bätz uit 1796, in 1967 gerestaureerd door D.A. Flentrop en in 2000 door de Gebr. Van Vulpen.
Peter van Dijk, als adviseur bij de laatstgenoemde restauratie betrokken, beschrijft dit instrument in Het Orgel 2018 nr. 1 (pagina 4-9).

Het kabinetorgel van G.Th. Bätz in de Domkerk, Utrecht.
Foto: Jan Smelik

Bekend is dat het orgel op een onbekend moment in Kasteel Middachten werd geplaatst. Dat was in het bezit van de adellijke familie Van Reede, maar werd eind-18e eeuw niet door familieleden bewoond. De familie bewoonde des zomers Kasteel Amerongen en had een winterverblijf in de stad Utrecht. In 1813 plaatste Gideon Thomas Bätz een orgel op Kasteel Amerongen. Daartoe had hij overigens in 1780 al de opdracht ontvangen.

Mede op grond van deze gegevens is sedert 1975 verondersteld dat het Bätz-kabinetorgel uit 1796 oorspronkelijk in het bovengenoemde Utrechtse winterverblijf werd opgesteld en vervolgens op enig moment naar Kasteel Middachten verhuisde. Nader onderzoek van Mieke Breij en Peter van Dijk werpt echter een nieuw licht op deze hypothese.

Losse uitgaven van Het Orgel zijn ad € 11 (incl. verzending) te bestellen via: verkoop@kvok.nl. Een voorproefje van het artikel is hier te vinden.
 

Dankzij een twee-jarig onderzoeksproject, dat wordt gecoördineerd door de Amtliche Materialprüfungsanstalt der Freien Hansestadt Bremen (MPA) en het Arp-Schnitger-Institut für Orgel und Orgelbau, zijn oplossingen en preventiemethoden voor loodcorrosie in orgeldelen met een hoog loodgehalte weer een stapje dichterbij gekomen.

Herbert Juling en Koos van de Linde organiseerden op 26 september 2017 een workshop ‘Bleikorrosion’ om de laatste stand van zaken te delen met het werkveld. In de nieuwste uitgave van vakblad Het Orgel doet Jaap Jan Steensma verslag van de jongste ontwikkelingen.

Loodcarbonaat onder de microscoop.
Foto: Herbert Juling (MPA).

Ook in 2015 en 2016 besteedde Het Orgel aandacht aan de aantasting van loden orgelpijpen.
Losse uitgaven van Het Orgel zijn ad € 11 (incl. verzending) te bestellen via: verkoop@kvok.nl. Een voorproefje van het artikel is hier te vinden.

Hans Goltfus (1596-1658) is een van de grootste en meest internationale orgelmakers van de zeventiende eeuw. Maar ook is hij een van de grote onbekenden. Vrijwel al zijn orgels zijn verdwenen — inclusief zijn Rotterdamse Magnum Opus en de drie orgels die hij maakte voor de Oranjes.

Onlangs werd Goltfus’ doopinschrijving teruggevonden in het Bossche stadsarchief. Hierdoor is er meer bekend geworden over de afkomst van deze mysterieuze orgelmaker en over diens relatie met Floris Hocque.

Jaap Jan Steensma beschrijft de vondst in het mei-nummer van De Orgelvriend.

Jan Punt, naar Paulus van Liender, Interieur van de Grote of Sint-Laurenskerk te Rotterdam, gezien in de richting van het orgel (detail), (in of voor 1758). Rijksmuseum Amsterdam.

Deze week rolde de vijfenveertigste editie van The Organ Yearbook van de persen. In deze uitgave van hét internationale jaarboek voor orgelcultuur publiceren Peter van Dijk en Jaap Jan Steensma een overzichtsartikel over de minder bekende zeventiende-eeuwse orgelmaker Apollonius Bosch (ca. 1620-1699).

Adviesprojecten in Leiden (Lutherse Kerk) en Culemborg (koororgel Barbarakerk) waren mede aanleiding voor deze publicatie.

De kern van de bijdrage is de visie dat de zeventiende-eeuwse typisch ‘Hollandse’ orgelcultuur waarschijnlijk veelkleuriger was dan we vaak denken. Het zijn met name de orgelmakers Goltfus, Bosch, Van Hagen en hun opvolgers geweest die de zuidelijke elementen inbrachten in de Hollandse orgelbouw.

The Organ Yearbook 45 verschijnt onder medeverantwoordelijkheid van een nieuwe hoofdredacteur, de uit Nederland afkomstige organoloog Paul Peeters. Samen met uitgever Frits Knuf uit Amsterdam (later gevestigd in Buren) nam Peter Williams (1937-2016) in 1970 het initiatief tot de uitgave van The Organ Yearbook, waarvan hij 44 delen redigeerde. Het was zijn wens om deel 45 samen met zijn opvolger uit te geven, maar zijn overlijden in maart 2016 heeft het hem niet meer vergund het boek in druk te zien.

Zie Laaber Verlag voor bestelinformatie en voorgaande edities van het jaarboek. De inhoud van deel 45:

Peter Williams(†) / Paul Peeters (Hrsg.)
230 pp.’s met afbeeldingen en muziekvoorbeelden; gekartonneerd.
(The Organ Yearbook 45)
ISBN 978–3–89007–924–0