In het septembernummer van tijdschrift Het Orgel (115/5, pp. 22-33) publiceerde orgeladviseur Peter van Dijk de samenvatting van het onderzoek dat hij verrichtte ten bate van de meest recente werkzaamheden aan het Timpe-Orgel (1831) van de Nieuwe Kerk in Groningen. Van Dijk was als adviseur betrokken bij de door Mense Ruiter Orgelmakers uitgevoerde tweede, afrondende fase (2015-2018) van de restauratie van dit monumentale instrument. De ingebruikname van het orgel vond plaats op 15 juni 2018.

In het artikel beschrijft Van Dijk de totstandkoming van het bijzondere concept, de inspiratiebronnen, het orgelontwerp, de aanbesteding van de bouw, de oplevering en geschiedenis van het instrument. Daarbij besteedt Van Dijk tevens aandacht aan het adviseurschap van Petrus van Oeckelen (1792-1878) en Mr. Samuel Wolther Trip (1804-1886). 

Vanuit een kennis en expertise op het gebied van het Groninger orgellandschap staat Peter van Dijk wat langer stil bij de conceptuele elementen die het Nieuwe Kerk-orgel in 1831 tot zo’n bijzondere en vernieuwende verschijning maakten. Aansluitend aan Van Dijks bijdrage beschrijft de Groninger organist Sietze de Vries zijn klankimpressie van het instrument. 

Losse uitgaven van Het Orgel zijn ad € 11 (incl. verzending) te bestellen via: verkoop@kvok.nl. Een voorproefje van het artikel is hier te vinden.

Sinds kort is de nieuwste editie van Venster verkrijgbaar, het kwartaalblad van de Stichting Oude Gelderse Kerken. Voor deze uitgave koos de redactie voor het uitbrengen van een special over orgelcultuur.

Het hoofdartikel is geschreven door Jaap Jan Steensma, die aan de hand van voorbeelden uit Gelderland beschrijft hoe een veranderende cultuur het orgel en orgelgebruik in vroeger tijden heeft beïnvloed.

Het instrument wordt beschreven als tijdmachine, identiteitsdrager en technisch wonder. Jonge mensen benaderen het orgel onbevangen en waarderen zijn klankschoonheid en diversiteit. Het artikel eindigt met de oproep het orgel ‘om de hoek’ eens (vaker) te bezichtigen en te laten horen.

Organisten, orgelmakers en erfgoedspecialisten in Duitsland maken zich grote zorgen over de klaarblijkelijke toename van schimmelvorming in orgels. Dit probleem lijkt zich met name de laatste twintig jaar voor te doen.

Een onderzoeksproject dat werd geïnitieerd door de Evanglische Kirche in Mitteldeutschland moest meer duidelijkheid geven over mogelijke oorzaken van deze toename, alsmede handreikingen bieden voor een betere bescherming, en daarmee voor de instandhouding van het orgelbezit.

De onderzoeksresultaten werden gepresenteerd tijdens een colloquium dat plaatsvond op 20 en 21 november 2017. In het laatste nummer van tijdschrift Het Orgel doet Jaap Jan Steensma verslag van de daar gepresenteerde bevindingen.

Oproep

Om een idee te krijgen van schimmelvorming in Nederlandse orgels -wordt het probleem in Nederland misschien onderschat?-, houdt Het Orgel een kleine, indicatieve enquête.

Iedereen met toegang tot een orgel mag meedoen; het invullen van de enquête neemt hooguit 5 minuten in beslag.

Sporen van schimmelvorming in het C.F.A. Naber-orgel (1855) te Holten.

Sporen van schimmelvorming (UV-licht) in het C.F.A. Naber-orgel (1855) te Holten.

Losse uitgaven van Het Orgel zijn ad € 11 (incl. verzending) te bestellen via: verkoop@kvok.nl. Een voorproefje van het artikel is hier te vinden.

Sedert 1970 staat in de Utrechtse Domkerk een gaaf bewaard kabinetorgel van Gideon Thomas Bätz uit 1796, in 1967 gerestaureerd door D.A. Flentrop en in 2000 door de Gebr. Van Vulpen.
Peter van Dijk, als adviseur bij de laatstgenoemde restauratie betrokken, beschrijft dit instrument in Het Orgel 2018 nr. 1 (pagina 4-9).

Het kabinetorgel van G.Th. Bätz in de Domkerk, Utrecht. Foto: Jan Smelik

Het kabinetorgel van G.Th. Bätz in de Domkerk, Utrecht.
Foto: Jan Smelik

Bekend is dat het orgel op een onbekend moment in Kasteel Middachten werd geplaatst. Dat was in het bezit van de adellijke familie Van Reede, maar werd eind-18e eeuw niet door familieleden bewoond. De familie bewoonde des zomers Kasteel Amerongen en had een winterverblijf in de stad Utrecht. In 1813 plaatste Gideon Thomas Bätz een orgel op Kasteel Amerongen. Daartoe had hij overigens in 1780 al de opdracht ontvangen.

Mede op grond van deze gegevens is sedert 1975 verondersteld dat het Bätz-kabinetorgel uit 1796 oorspronkelijk in het bovengenoemde Utrechtse winterverblijf werd opgesteld en vervolgens op enig moment naar Kasteel Middachten verhuisde. Nader onderzoek van Mieke Breij en Peter van Dijk werpt echter een nieuw licht op deze hypothese.

Losse uitgaven van Het Orgel zijn ad € 11 (incl. verzending) te bestellen via: verkoop@kvok.nl. Een voorproefje van het artikel is hier te vinden.
 

In 2016, het jaar dat het J.H.H. Bätz-orgel van de Lutherse Kerk Amersfoort 250 jaar bestond, kon het instrument geheel worden gerestaureerd door Flentrop Orgelbouw. Vaktijdschrift Het Orgel heeft ruimte beschikbaar gesteld om het uitgebreide historisch en technisch onderzoek integraal te publiceren. Ook worden uitgangspunten en keuzes bij de restauratie verantwoord.

Met de publicatie in Het Orgel willen auteurs Jaap Jan Steensma en Peter van Dijk de bij restauratie opgedane kennis te delen met het werkveld.

Foto: Jan Smelik

Foto: Jan Smelik

In hetzelfde nummer van Het Orgel is een kort overzichtsartikel opgenomen van Jaap Jan Steensma over de drie generaties Bätz.

Losse uitgaven van Het Orgel zijn ad € 11 (incl. verzending) te bestellen via: verkoop@kvok.nl. Een voorproefje van het artikel is hier te vinden.

Dankzij een twee-jarig onderzoeksproject, dat wordt gecoördineerd door de Amtliche Materialprüfungsanstalt der Freien Hansestadt Bremen (MPA) en het Arp-Schnitger-Institut für Orgel und Orgelbau, zijn oplossingen en preventiemethoden voor loodcorrosie in orgeldelen met een hoog loodgehalte weer een stapje dichterbij gekomen.

Herbert Juling en Koos van de Linde organiseerden op 26 september 2017 een workshop ‘Bleikorrosion’ om de laatste stand van zaken te delen met het werkveld. In de nieuwste uitgave van vakblad Het Orgel doet Jaap Jan Steensma verslag van de jongste ontwikkelingen.

Loodcarbonaat onder de microscoop. Foto: Herbert Juling (MPA).

Loodcarbonaat onder de microscoop.
Foto: Herbert Juling (MPA).

Ook in 2015 en 2016 besteedde Het Orgel aandacht aan de aantasting van loden orgelpijpen.
Losse uitgaven van Het Orgel zijn ad € 11 (incl. verzending) te bestellen via: verkoop@kvok.nl. Een voorproefje van het artikel is hier te vinden.

Het De Crane-orgel (1767) in de Hervormde Kerk te Waspik is in 2015 gerestaureerd door J.C. van Rossum Orgelbouw (Wijk en Aalburg). Het schilderwerk werd uitgevoerd door Gerard de Jongh (Waardenburg).

DSC_0034

Adviseur Peter van Dijk publiceert de onderzoeksresultaten in het jongste nummer van vakblad Het Orgel. In dit artikel wordt onder meer ingegaan op de historie van het orgel en zijn maker, de uit Culemborg afkomstige autodidact Mattheus de Crane (1735-1770). In De Crane’s orgels zijn de invloeden terug te vinden van het Culemborgse Verhofstadt-orgel (1719) dat hij bespeelde in de periode 1753-1766.

Het artikel schenkt bijzondere aandacht aan de technische en artistieke bijzonderheden van het instrument. Eén van deze elementen betreft het in Waspik vermoedelijk oorspronkelijke, nog aanwezige kistpedaal.

In verband met de in 2015 in het orgel teruggekeerde middentoonstemming werd eerder al eens een workshop rond het De Crane-orgel georganiseerd.

Verschenen: Peter van Dijk, “Het Mattheus de Crane-orgel in de Hervormde Kerk te Waspik.” In: Het Orgel 113/5 (2017), 13-26. Een voorproefje van het artikel is hier te vinden.

Losse uitgaven van Het Orgel zijn ad € 11 (incl. verzending) te bestellen via: verkoop@kvok.nl.

Hans Goltfus (1596-1658) is een van de grootste en meest internationale orgelmakers van de zeventiende eeuw. Maar ook is hij een van de grote onbekenden. Vrijwel al zijn orgels zijn verdwenen — inclusief zijn Rotterdamse Magnum Opus en de drie orgels die hij maakte voor de Oranjes.

Onlangs werd Goltfus’ doopinschrijving teruggevonden in het Bossche stadsarchief. Hierdoor is er meer bekend geworden over de afkomst van deze mysterieuze orgelmaker en over diens relatie met Floris Hocque.

Jaap Jan Steensma beschrijft de vondst in het mei-nummer van De Orgelvriend.

Goltfus-orgel Rotterdam
Jan Punt, naar Paulus van Liender, Interieur van de Grote of Sint-Laurenskerk te Rotterdam, gezien in de richting van het orgel (detail), (in of voor 1758). Rijksmuseum Amsterdam.

Amsterdam: Het Orgelpark, 14.15 uur

Op zaterdag 18 maart a.s. wordt het vierde deel van de Orgelpark Research Reports gepresenteerd. Deze keer staat middeleeuwse orgelkunst centraal. De presentatie vindt plaats binnen een gratis toegankelijk Colloquium dat bestaat uit korte presentaties, een gesprek en orgelbespelingen. De leiding is in handen van hoogleraar Orgelkunde Hans Fidom.

Screen Shot 2017-03-13 at 14.53.58

De bijdragen aan Research Report 4 vormen een weerslag van het symposium dat in 2013 werd georganiseerd rondom het Van Straten-orgel in Het Orgelpark. Het Van Straten-orgel is een studie-kopie van de oudste toestand van het Peter Gerritz-orgel (1479) uit de Utrechtse Nicolaïkerk.

De nu gepubliceerde bijdragen werden geschreven door Kimberly Marshall, Harald Vogel, Manfred Novak, David Fallows, David Catalunya, Dominique Gatté, Wim Diepenhorst, Rogér van Dijk, Koos van de Linde en Jaap Jan Steensma. De bundel staat onder redactie van Hans Fidom. De uitgave zal digitaal beschikbaar zijn via de website van het Utopa Weeshuis/Kinderrechtenhuis.
Het Report is Engelstalig; de digitale editie is verrijkt met speciaal voor deze uitgave gemaakte geluidsopnames van Manfred Novak en Harald Vogel.

De presentaties bij het Colloquium op 18 maart zullen worden verzorgd door David Catalunya, Koos van de Linde, Adam Rahbee, Jaap Jan Steensma en Harald Vogel. Het Van Straten-orgel wordt deze middag bespeeld door Harald Vogel.

Screen Shot 2017-03-13 at 14.52.48

Afbeeldingen: de Utrechtse Blokwerklade, zoals in tekening gebracht door Maarschalkerweerd.
Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort.

Deze week rolde de vijfenveertigste editie van The Organ Yearbook van de persen. In deze uitgave van hét internationale jaarboek voor orgelcultuur publiceren Peter van Dijk en Jaap Jan Steensma een overzichtsartikel over de minder bekende zeventiende-eeuwse orgelmaker Apollonius Bosch (ca. 1620-1699).

Adviesprojecten in Leiden (Lutherse Kerk) en Culemborg (koororgel Barbarakerk) waren mede aanleiding voor deze publicatie.

Omslag OY 45/2016.

De kern van de bijdrage is de visie dat de zeventiende-eeuwse typisch ‘Hollandse’ orgelcultuur waarschijnlijk veelkleuriger was dan we vaak denken. Het zijn met name de orgelmakers Goltfus, Bosch, Van Hagen en hun opvolgers geweest die de zuidelijke elementen inbrachten in de Hollandse orgelbouw.

The Organ Yearbook 45 verschijnt onder medeverantwoordelijkheid van een nieuwe hoofdredacteur, de uit Nederland afkomstige organoloog Paul Peeters. Samen met uitgever Frits Knuf uit Amsterdam (later gevestigd in Buren) nam Peter Williams (1937-2016) in 1970 het initiatief tot de uitgave van The Organ Yearbook, waarvan hij 44 delen redigeerde. Het was zijn wens om deel 45 samen met zijn opvolger uit te geven, maar zijn overlijden in maart 2016 heeft het hem niet meer vergund het boek in druk te zien.

Zie Laaber Verlag voor bestelinformatie en voorgaande edities van het jaarboek. De inhoud van deel 45:

Screen Shot 2017-03-09 at 23.32.15

Peter Williams(†) / Paul Peeters (Hrsg.)
230 pp.’s met afbeeldingen en muziekvoorbeelden; gekartonneerd.
(The Organ Yearbook 45)
ISBN 978–3–89007–924–0