Tag Archief van: evenementen

Op 17 maart 2025 hoopt Jaap Jan Steensma zijn proefschrift te verdedigen aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. De centrale vraag die Jaap Jan in zijn onderzoek probeert te beantwoorden, is hoe het orgel al voor 1800 zo’n belangrijke rol kon krijgen binnen het Nederlandse protestantisme. Of, in andere woorden: hoe kan het dat kerk en orgel in de beleving van veel mensen bij elkaar zijn gaan horen?

Volgens de gangbare theorie wilden predikanten en kerkenraden het orgel na de Reformatie uit de kerken verbannen. Dat het toch bleef, zou dan vooral te danken zijn aan overheden die hun kostbare instrumenten wilden beschermen. Vanaf circa 1640 zouden zij de kerken er zelfs toe dwingen het orgel in te zetten bij samenzang, waarna het van lieverlee zijn weg vond in de Nederlandse kerken.

Probleem met bestaande theorie

Deze traditionele verklaring, die uitgaat van een strijd tussen kerk en overheid, staat haaks op het feit dat veel kerken het instrument met enthousiasme omarmden. Zelfs zozeer, dat kerk en orgel in de beleving van veel mensen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Als er sprake kan zijn van een omslag in het denken over het orgel, dan moet die omslag hebben plaatsgevonden tussen het eerste Nederlandse ‘orgelverbod’ (Synode van Dordrecht 1574) en de scheiding tussen kerk en staat (1798). De titel van het onderzoek is daarom Het orgel als identiteitsdrager binnen het Nederlands protestantisme 1574-1798.

Resultaten

In zijn onderzoek toont Jaap Jan aan dat het in de literatuur geschetste spanningsveld tussen kerk en overheid grotendeels een negentiende-eeuws construct is, voor zover het gaat over het orgelspel. Wanneer het interpretatiekader van ‘strijd tussen kerk en overheid’ wordt losgelaten, blijkt dat het orgelspel al sinds het begin van de Reformatie onderdeel kan zijn van de protestants-christelijke identiteitsbeleving. Voorbeelden van deze identiteitsbeleving zijn voorhanden in de praktische omgang met het orgel in de Nederlandse kerken, in discussies rond de invoering van de gemeentezangbegeleiding, in de achttiende-eeuwse praktijk van uitbundig gevierde orgelinwijdingen en in vele bewaard gebleven achttiende-eeuwse orgelpreken (preken die werden uitgesproken ter gelegenheid van een orgelinwijding).

Behalve dat de ontwikkeling van het orgel als kerkelijk instrument dankzij het onderzoek beter in kaart kon worden gebracht, biedt het proefschrift ook een nieuwe visie op het werk van historische figuren als Constantijn Huygens en Gijsbertus Voetius. Vele praktische argumenten ten aanzien van het orgelspel blijken bovendien al in de achttiende eeuw te worden gefundeerd op een theologische basis.

Muziek aan de TUA

De Theologische Universiteit Apeldoorn kent een leerstoel Theologie en Muziek, die wordt bekleed door prof. dr. Albert Clement. Clement leidt een onderzoeksgroep Theologie en Muziek en hij is de promotor van Jaap Jan. Co-promotor is dr. Paul van Emmerik.

Plaats en tijd

De openbare verdediging van het proefschrift vindt plaats in de Aula van de Theologische Universiteit Apeldoorn (Wilhelminapark 4, Apeldoorn), op 17 maart 2025, om 13.30 uur.

De verdediging van het proefschrift is gratis toegankelijk. Parkeren rondom de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) is lastig, mede als gevolg van wegwerkzaamheden. De plechtigheid zal worden gestreamd via het Youtube-kanaal van de TUA.

Het is de bedoeling dat een handelseditie van het proefschrift nog in 2025 zal verschijnen.

Woensdag 20 november 2024, 20.00u.

In het dorp Nieuwer ter Aa wordt toegewerkt naar de restauratie van het uit 1898 daterende monumentale Forster & Andrews-orgel in de Dorpskerk. Om uit duidelijk te maken wat er precies zal gaan gebeuren, en om bij te dragen aan de kennis over dit in Nederland unieke orgel zal orgeladviseur Jaap Jan Steensma op woensdagavond 20 november een lezing houden over alle ins en outs.

Het ‘Victoriaanse’ orgel heeft de laatste jaren in Nederland snel aan populariteit gewonnen. Het orgel van Nieuwer ter Aa is uniek, omdat het al in 1898 vanuit het Verenigd Koninkrijk naar Nederland kwam én omdat het speciaal voor de kerk van Nieuwer ter Aa werd gebouwd. Het is daarmee een zeer bijzondere verschijning in het Nederlandse orgellandschap.

Het evenement wordt georganiseerd in samenwerking met de Historische Kring Breukelen. De lezing wordt afgewisseld met orgelspel door organist David Strijbis.

De toegang is gratis, aanmelden is niet verplicht, maar is handig vanwege de catering: evenementen@historischekringbreukelen.nl. De deuren van bijgebouw Het Anker zijn open vanaf 19.30u.; een deel van de avond vindt plaats in het kerkgebouw.

Het Forster & Andrews-orgel (1898) in Nieuwer ter Aa

De Petrakerk in Veenendaal is een markant gebouw van de architect David Zuiderhoek (1911-1993). De kerk heeft een bijzondere allure, onder meer door de indeling, verhoudingen, de uitvoering van het metselwerk en de prachtige glas-in-lood vensters. In 1963 maakte de firma Verschueren voor deze kerk een orgel dat opusnummer 585 kreeg. Namens de Gereformeerde Organistenvereniging waren destijds C.F. Morriën en J. Vetter betrokken als adviseur. Inmiddels heeft de Petrakerk de status van gemeentelijk monument. Ook het orgel heeft als jong klinkend erfgoed een bijzondere waarde.

In 2024 onderging het orgel een restauratie door de Verschueren Orgelbouw (Ittervoort). Jaap Jan Steensma was hierbij betrokken als adviseur namens de Commissie Orgelzaken van VKB Kerkrentmeesters. Het restauratieproject werd financieel mede ondersteund door de Gemeente Veenendaal, het Cultuurfonds Utrecht en het K.F. Hein-fonds.

Op vrijdagavond 15 november wordt het orgel gepresenteerd. In een korte uitleg zal Jaap Jan Steensma iets vertellen over de bijzonderheden van het orgel en zijn context. De organisten van de Petrakerk, Barbara Coster, Guus Fennema en Ysten Wielstra zullen daarbij de muzikale mogelijkheden van het orgel demonstreren. Het programma begint om 20.00 uur (inloop vanaf 19.30u.) en duurt een uurtje. De orgelpresentatie is gratis toegankelijk.

 

Het Verschueren-orgel in 1963, foto Verschueren Orgelbouw (Reliwiki).

Het meespelen van het groot orgel met een koor en orkest was in de muziekcultuur rondom Johann Sebastian Bach (1685-1750) de normaalste zaak van de wereld. Waar vandaag de dag vaak een kistorgel wordt gebruikt, gaven vroegere componisten en musici de voorkeur aan het rijkere kleurenpalet van een ‘echt’ orgel.

Het Kathedrale Koor Utrecht o.l.v. Hester Westra, tijdens de repetitiedag op 25 juni 2022.

Natuurlijk is het belangrijk dat de musici op elkaar zijn ingespeeld en dat er voldoende repetitietijd is. Bij Nederlandse orgels kan ook het audiovisuele contact een punt van aandacht zijn: kun je elkaar goed zien en horen? En natuurlijk moet er worden nagedacht over toonhoogte.

Het monumentale, uit 1719 daterende Verhofstadt-orgel van de Grote of St. Barbarakerk in Culemborg heeft een ‘oude’ toonhoogte van a1=415Hz. Dat is een halve toon lager dan tegenwoordig veelal gebruikelijk is, maar voor muziek uit de bouwtijd van het orgel (waaronder muziek uit de omgeving van Johann Sebastian Bach) is het ideaal.

Op vrijdagavond 1 juli neemt koordirigent Hester Westra de proef op de som. Ze heeft ervoor gekozen om het Verhofstadt-orgel te gebruiken als continuo-orgel tijdens haar eindexamen voor de Master Koordirectie (HKU Utrechts Conservatorium). Dat getuigt van lef en visie.

Tijdens het concert zingt het Kathedrale Koor Utrecht (80 zangers, waaronder de 40 kinderen van groep 7 en groep 8 van de Kathedrale Koorschool Utrecht) de Missa Omnium Sanctorum van Jan Dismas Zelenka (1679-1745). Een professioneel barokorkest verleent hieraan zijn medewerking. Ook klinken er enkele andere bekende en onbekende koorwerken.

Het concert begint om 19 uur, het duurt ongeveer een uur en is evenement is gratis toegankelijk.

Notre Dame-organist Olivier Latry, misschien wel de beroemdste organist ter wereld, is één van de hoofdgasten van de editie-2022 van het Bachfestival Dordrecht. Op donderdagochtend 23 juni verzorgt Latry een masterclass in de Grote Kerk en om 17 uur gaat hij met Co de Kloet, Jacques van der Aart en Jaap Jan Steensma in gesprek over het onderwerp ‘Orgels door de eeuwen heen’. Op vrijdagavond 24 juni volgt een orgelconcert in de Grote Kerk. Scroll naar beneden voor het programma!

Het gesprek op donderdagmiddag en de concert-inleiding op vrijdagavond vinden plaats in het festivalhart van het Bachfestival, Bluebirds in the Backyard (Wijnstraat 153, op 700 meter afstand van de kerk).

Olivier Latry

Orgelcultuur in Dordrecht

Het Bachfestival Dordrecht ruimt altijd een mooie plaats in voor orgelprogrammering, vooral rondom het zogenoemde ‘Bach-orgel’ in de Grote Kerk. Het instrument werd in 2007 gebouwd door de Verschueren Orgelbouw B.V., onder advies van Peter van Dijk.

Het Bach-orgel (Verschueren 2007). Foto: Tjalling Roosjen

In 2022 vond in Dordrecht de première plaats van een nieuw werk van Componist des Vaderlands Martin Fondse, stadsorganist Cor Ardesch concerteerde er, evenals Evan Bogerd. Op woensdag 22 juni vindt er een orgelconcours plaats, georganiseerd in samenwerking met het Internationaal Orgelfestival Haarlem.

Zie voor de volledige orgelprogrammering de website van het Bachfestival Dordrecht.

 

Aankondiging gesprek Olivier Latry, Jacques van der Aart en Jaap Jan Steensma

 

Programma orgelconcert Olivier Latry, 24 juni 2022

UPDATE: Na aanvankelijk uitstel naar november 2020, is dit evenement door de organisatie afgelast in verband met het Coronavirus.

Onder de titel The Reformed Theology and Spirituality of Music: From the Reformation to the Present vindt van 13-15 mei 2020 een conferentie plaats over de theologie en spiritualiteit van de Protestantse kerkmuziek. Organisatoren zijn onder meer de Theologische Universiteit Kampen, de European Melanchthon Academy Bretten en het H. Henry Meeter Center for Calvin Studies. De conferentie wordt gehouden in de Ontmoetingskerk in Enschede.

Het programma voorziet in lezingen en discussies met bijdragen van zo’n veertig theologen, musicologen en religiewetenschappers uit verschillende werelddelen. Naast het terugkijken op oudere reformatorische geschriften, tradities en ontwikkelingen beoogt de organisatie teven te reflecteren op de huidige betekenis en praktijk van Protestantse kerkmuziek. 

Predikant Aegidius Francken en de titelpagina van zijn ‘orgelpreek’ te Maassluis.

Een van de lezingen zal worden verzorgd door Jaap Jan Steensma. Hij geeft een verslag van zijn onderzoek naar het fenomeen orgelingebruikname en ‘orgelpreek’ in Nederland gedurende de achttiende eeuw. Dit onderzoek is een vervolg op paper die aan de Universität Regensburg werd gepresenteerd tijdens de conferentie Interdisziplinäre Tagung Orgelpredigten in Europa (1600–1800).

Het programma van The Reformed Theology and Spirituality of Music is te vinden op de website. Hier staat ook meer informatie over de inschrijvingsprocedure (geopend vanaf 15 april 2020).