In de afgelopen maanden is het orgel van de Lutherse Kerk in Amersfoort geheel gerestaureerd door Flentrop Orgelbouw. Adviseur was Peter van Dijk, de RCE werd vertegenwoordigd door Wim Diepenhorst.
Het instrument verkeerde al enige jaren in een slechte staat. Uitgebreid onderzoek van de geschiedenis en de toestand van het instrument in 2012/13 door de toenmalige titularis Jaap Jan Steensma gaf belangrijke impulsen voor het in gang zetten van een restauratie-traject.

Een beknopt historisch overzicht:
– 1766. Johann Heinrich Hartmann Bätz (1709-1770) bouwt een orgel met 9 registers. Op de windlade wordt een plaats voor een tongwerk gereserveerd.
– 1796. Zijn zoon Gideon Thomas Bätz voegt een Dulciaan 8’ toe.
– 1827. De Gebr. Bätz wijzigen de middentoonstemming in een gelijkzwevende temperatuur.
– 1850. C.F.A. Naber vervangt de Mixtuur door een Viola di Gamba 8’. Het in het front geplaatste deel van het dubbelkoor van de Prestant 8’ wordt stom gemaakt, de binnenpijpen worden verwijderd. Vermoedelijk wordt ook de stemtoonhoogte gewijzigd.
– 1873. De Fa. J. Bätz & Co (C.G.F. en J.F. Witte) voegt een tweede klavier (Positief) met 3 registers toe, geplaatst in een aparte kast achter het orgel.
– 1926. De firma J. de Koff & Zn vervangt de Flageolet 1’door een Voix Celeste 8’.
– 1973. Partiële restauratie door de orgelmakers Fama & Raadgever.
– 1988/1993. Herstelwerkzaamheden door de orgelmaker A.H. de Graaf. De Voix Celeste wordt vervangen door een Flageolet 1 ½’.

Bij de thans voltooide restauratie is de toestand-1873 hersteld. De orgelkasten werden herschilderd in de bestaande kleurstelling (1873) door Gerard de Jongh. Daarbij kwamen, na het voorzichtig verwijderen van de registerschildjes uit 1873 de originele, op de kast geschilderde registeropschriften tevoorschijn en gedocumenteerd. De Witte-schildjes zijn vervolgens weer aangebracht op een dunne houten plaat, zodat de Bätz-opschriften toegankelijk blijven.

Enkele registeropschriften uit 1766

Publicatie

In 2017 werd het onderzoek naar het orgel van de Lutherse Kerk Amersfoort gepubliceerd. In 2020 presenteerde organist Cees-Willem van Vliet een CD-opname met de Goldberg-variaties van J.S. Bach, gespeeld in de Lutherse Kerk Amersfoort.

In onderstaande video is het orgel te beluisteren, bespeeld door vaste organist Cees-Willem van Vliet:

Op 19 november jongstleden is het Adema-orgel van de Lutherkerk in Bodegraven na een deelrestauratie weer in gebruik genomen. Het betrof de tweede fase van een integrale restauratie door de orgelmakers Gebr. van Vulpen (Utrecht). In 2000 waren in een eerste fase reeds de orgelkast, de manuaalwindladen, het pijpwerk en de klankgeving hersteld. Daarbij werd ook de orgelkast herschilderd, in een lichte eiken-imitatie.
Thans is de baslade van de Subbas/Bourdon 16’-combinatie hersteld, is de magazijnbalg opnieuw beleerd, is een nieuwe windmotor geïnstalleerd, zijn de mechanieken gerestaureerd en is de intonatie van de Hobo 8’ geoptimaliseerd. Adviseur was Peter van Dijk.

Het orgel is in 1876 gebouwd door de firma Adema (Amsterdam/Franeker). Het omvatte toen 11 registers op twee manualen; het pedaal was aangehangen. Op het Hoofdwerk bleven twee registers (Bourdon 16’ discant en Trompet 8’) gereserveerd. Bij een restauratie door de firma G. van Leeuwen (Leiderdorp) in 1948 werden de open plaatsen ingevuld met een doorlopende Bourdon 16’ (in de bas op een nieuwe, aparte kegellade geplaatst, in combinatie met een pedaalsubbas) en een Hobo 8’. Op het Nevenwerk werden de Holpijp 8’ en de Piccolo 2’ vervangen door respectievelijk een Voix Celeste 8’ (vanaf c) en een Nasard 2 2/3’. Tevens werd toen de intonatie gewijzigd.

In 2000 en 2016 is de in 1948 gecreëerde dispositie gehandhaafd. Het is de bedoeling om in de nog openstaande (derde) fase de Voix Celeste te vervangen door een reconstructie van de Piccolo 2’.
De huidige dispositie: