Dinsdagavond 17 oktober werd met een bescheiden ceremonie het contract getekend voor de restauratie van het Gideon Thomas Bätz-orgel (1809) in de Torenpleinkerk in Vleuten. De restauratie van het orgel zal — onder voorbehoud van voldoende financiering — plaatsvinden in de tweede helft van 2018.

Het orgel zal worden gerestaureerd door Van Rossum Orgelbouw (Wijk en Aalburg); het schilderwerk zal worden uitgevoerd door restauratieschilder Gerard de Jongh (Waardenburg).

In een korte speech bij de ceremonie benadrukte kerkenraadsvoorzitter Hans van Reenen het belang van onderhoud en restauratie van klinkend erfgoed. De Torenpleinkerk kent een rijke muzikale praktijk, zowel in de erediensten als in concerten.
2017-10-17-PHOTO-00000007
Na ondertekening wordt het glas geheven. V.l.n.r. J. Pronk (secretaris wijkraad van kerkrentmeesters), H.P. van Reenen (voorzitter kerkenraad), J.C. van Rossum (orgelmaker), A. den Hertog (voorzitter wijkraad van kerkrentmeesters), I. Otten (wijkpredikant) en P. van Dijk (orgeladviseur).

De eerste plannen voor de restauratie ontstonden in 2014-2015, toen Peter van Dijk en Jaap Jan Steensma na hun aanstelling als orgeladviseurs, het orgel onderzochten en er uitgebreid archiefonderzoek naar het orgel werd verricht. Een en ander resulteerde in een uitgebreid historisch overzicht en een restauratieplan.

Eén van de uitkomsten van dit onderzoek was het gegeven dat het orgel — dat overigens niet van 1812 dateert, zoals Gert Oost vermoedde, maar van 1809 — in ieder geval sedert 1821 spaanbalgen heeft gehad, die destijds werden betrokken via domorganist Frederik Nieuwenhuyzen. Om die reden voorziet het restauratieplan onder meer in de aanleg van een tweetal spaanbalgen ter vervanging van het regulateurtje uit 1971. Voor het overige zal het concept-1809 zoveel als mogelijk in ere worden hersteld.

Met de aanvang van de restauratie zal een nieuwe onderzoeksfase aanbreken, waarvan de resultaten t.z.t. zullen worden gepubliceerd.

Het De Crane-orgel (1767) in de Hervormde Kerk te Waspik is in 2015 gerestaureerd door J.C. van Rossum Orgelbouw (Wijk en Aalburg). Het schilderwerk werd uitgevoerd door Gerard de Jongh (Waardenburg).

DSC_0034

Adviseur Peter van Dijk publiceert de onderzoeksresultaten in het jongste nummer van vakblad Het Orgel. In dit artikel wordt onder meer ingegaan op de historie van het orgel en zijn maker, de uit Culemborg afkomstige autodidact Mattheus de Crane (1735-1770). In De Crane’s orgels zijn de invloeden terug te vinden van het Culemborgse Verhofstadt-orgel (1719) dat hij bespeelde in de periode 1753-1766.

Het artikel schenkt bijzondere aandacht aan de technische en artistieke bijzonderheden van het instrument. Eén van deze elementen betreft het in Waspik vermoedelijk oorspronkelijke, nog aanwezige kistpedaal.

In verband met de in 2015 in het orgel teruggekeerde middentoonstemming werd eerder al eens een workshop rond het De Crane-orgel georganiseerd.

Verschenen: Peter van Dijk, “Het Mattheus de Crane-orgel in de Hervormde Kerk te Waspik.” In: Het Orgel 113/5 (2017), 13-26. Een voorproefje van het artikel is hier te vinden.

Losse uitgaven van Het Orgel zijn ad € 11 (incl. verzending) te bestellen via: verkoop@kvok.nl.

Deze zomer was het veertig jaar geleden dat Peter van Dijk zijn conservatoriumstudie (hoofdvak orgel) afrondde en hoofdredacteur werd van vaktijdschrift Het Orgel. Nu het nieuwbouwproject voor concertzaal TivoliVredenburg bijna is voltooid, en een groots vervolgproject in de steigers staat (een in 2019 te publiceren studie over de fa. P. van Oeckelen en Zonen), plaatste Het Orgel een uitgebreid interview.

In het artikel snijdt auteur Jan Smelik onderwerpen aan als orgelonderzoek, kwaliteitsbewaking, behoud van zakelijke en inhoudelijke integriteit, kennisoverdracht en financiering. De orgeladviseur is — in RCE-termen— te beschouwen als een ‘kennismakelaar’.

Een belangrijk deel van het interview betreft de verhouding tussen de organist en zijn instrument. Wat mag/moet je als organist (technisch, muzikaal) van een orgel verwachten, wat kan er vanuit erfgoed-perspectief en waar stel je prioriteiten?

Zo komt het dynamisch stijlbewustzijn aan de orde: “Op een orgel uit de Wederopbouw moet je niet gaan articuleren als op een barok-orgel. De explosieve pijpaanspraak van een Wederopbouw-orgel vraagt als het ware om legatospel.” En: “Een orgel moet niet doen wat een organist of een orgeladviseur graag wil, maar andersom.”

Kern van Peters visie is een behoud van ‘erfgoed’ voor oog en oor; of dit erfgoed nu 17e, of 20ste-eeuws is. Volgende generaties moeten immers de kans krijgen verschillende klankvisies ‘ongefilterd’ te kunnen genieten en beoordelen. Het devies is dan ook: “Denk vanuit het orgel en de schoonheid van de klank!”

Verschenen: Jan Smelik, ‘“Ga niet van jezelf uit, denk vanuit het orgel en de schoonheid van de klank” – interview met Peter van Dijk.’ In: Het Orgel 113/4 (2017), 20-27.

Losse uitgaven van Het Orgel zijn ad € 11 (incl. verzending) te bestellen via: verkoop@kvok.nl.

Een voorproefje van het artikel is hier te vinden.

Foto: Jan Smelik

Foto: Jan Smelik

De Toccata en Fuga in d, en de “Acht kleine Praeludien und Fugen”
Zaterdag 24 juni 2017, 15 uur. Tuindorpkerk Utrecht

De Toccata en Fuga in d (BWV 565) van Johann Sebastian Bach is het beroemdste orgelwerk aller tijden. In de afgelopen eeuw hebben echter diverse experts hun twijfels geuit over Bachs auteurschap. Anderen veronderstellen dat het stuk wèl van Bach is, maar oorspronkelijk niet voor orgel werd geschreven. Die twijfels en veronderstellingen worden gevoed door het feit dat het originele componisten-manuscript verloren is gegaan. Het oudste bewaard gebleven afschrift dateert van na Bachs dood (in 1750) en toont in diverse opzichten een voor diens werk ongebruikelijk beeld.

Iets dergelijks geldt voor de bekende Acht kleine Praeludien und Fugen (BWV 553-560). Aan Bachs auteurschap wordt thans zelfs vrij algemeen getwijfeld. Ook hier dateert het oudste bewaard gebleven handschrift van na Bachs overlijden. De belangrijkste reden voor het vraagteken achter Bachs naam zijn de vele – in hedendaagse ogen – ‘fouten’ tegen 18e eeuwse compositietechnieken.

Los van alle twijfels: de Toccata en Fuga in d toont sterke verwantschap met toccata’s die wel met zekerheid als jeugdwerken van Bach zijn geïdentificeerd en de “acht kleintjes” lijken duidelijk op andere kleine klavier-praeludia van de grote meester.

Bij Peter van Dijk rees de vraag of die oudste bewaard gebleven afschriften wel exacte kopieën van originele Bach-manuscripten zijn. Kan de Toccata en Fuga in d niet door de kopiïst zijn ‘opgeleukt’ met Sturm-und-Drang-toevoegingen? En heeft wellicht een Middenduits orgeldocent in de 2e helft van de 18e eeuw de acht kleintjes omgewerkt tot etudes met een pedaalpartij? In de afgelopen jaren heeft Peter dit idee uitgewerkt tot een reconstructie-poging van de originele versies, onder het motto ‘Back to Bach?’.

Met de presentatie van deze reconstructies viert Peter van Dijk op 24 juni het feit dat hij 40 jaar geleden als organist afstudeerde aan het Utrechts Conservatorium. Medewerking verlenen voorts Willeke Smits, David Jansen en Jaap Jan Steensma.

De toegang tot dit evenement is gratis, wel wordt er gecollecteerd ter bestrijding van de onkosten. De Tuindorpkerk bevindt zich op de hoek van de H.F. van Riellaan en de Prof. Suringarlaan.

Screen Shot 2017-05-29 at 09.53.24

Openingsmaten van Johannes Ringk’s versie van de beroemde ‘d-moll’ BWV 565

Hans Goltfus (1596-1658) is een van de grootste en meest internationale orgelmakers van de zeventiende eeuw. Maar ook is hij een van de grote onbekenden. Vrijwel al zijn orgels zijn verdwenen — inclusief zijn Rotterdamse Magnum Opus en de drie orgels die hij maakte voor de Oranjes.

Onlangs werd Goltfus’ doopinschrijving teruggevonden in het Bossche stadsarchief. Hierdoor is er meer bekend geworden over de afkomst van deze mysterieuze orgelmaker en over diens relatie met Floris Hocque.

Jaap Jan Steensma beschrijft de vondst in het mei-nummer van De Orgelvriend.

Goltfus-orgel Rotterdam
Jan Punt, naar Paulus van Liender, Interieur van de Grote of Sint-Laurenskerk te Rotterdam, gezien in de richting van het orgel (detail), (in of voor 1758). Rijksmuseum Amsterdam.

In december 2016 werd het door Hans van Rossum gerestaureerde J.C. In der Maur-orgel (1854) van Kees Mijderwijk opnieuw in gebruik genomen. Adviseur bij de restauratie was Jaap Jan Steensma.

Op vrijdag 24 maart kan het orgel bezichtigd worden van 14.00 tot 16.00 uur, op het adres Zwaardemakerlaan 31, Utrecht. Jaap Jan Steensma zal een korte presentatie geven over het orgel en zijn maker; daarna is er gelegenheid het instrument zelf te bespelen.
Version 2
Het beschikbare aantal plaatsen is beperkt; opgeven is verplicht en kan bij Han Siemons, secretaris van de Stichting Utrecht Orgelland: j.siemons1@gmail.com / 0346 – 212384.

Over een restauratie is een brochure uitgegeven die voor € 5 excl. verzendkosten besteld kan worden. Jaap Jan geeft bestellingen graag door; stuur een mailtje via de contactpagina.
(2) orgel na restauratie C.B. Mijderwijk
Foto: Lidy Blaauw

Amsterdam: Het Orgelpark, 14.15 uur

Op zaterdag 18 maart a.s. wordt het vierde deel van de Orgelpark Research Reports gepresenteerd. Deze keer staat middeleeuwse orgelkunst centraal. De presentatie vindt plaats binnen een gratis toegankelijk Colloquium dat bestaat uit korte presentaties, een gesprek en orgelbespelingen. De leiding is in handen van hoogleraar Orgelkunde Hans Fidom.

Screen Shot 2017-03-13 at 14.53.58

De bijdragen aan Research Report 4 vormen een weerslag van het symposium dat in 2013 werd georganiseerd rondom het Van Straten-orgel in Het Orgelpark. Het Van Straten-orgel is een studie-kopie van de oudste toestand van het Peter Gerritz-orgel (1479) uit de Utrechtse Nicolaïkerk.

De nu gepubliceerde bijdragen werden geschreven door Kimberly Marshall, Harald Vogel, Manfred Novak, David Fallows, David Catalunya, Dominique Gatté, Wim Diepenhorst, Rogér van Dijk, Koos van de Linde en Jaap Jan Steensma. De bundel staat onder redactie van Hans Fidom. De uitgave zal digitaal beschikbaar zijn via de website van het Utopa Weeshuis/Kinderrechtenhuis.
Het Report is Engelstalig; de digitale editie is verrijkt met speciaal voor deze uitgave gemaakte geluidsopnames van Manfred Novak en Harald Vogel.

De presentaties bij het Colloquium op 18 maart zullen worden verzorgd door David Catalunya, Koos van de Linde, Adam Rahbee, Jaap Jan Steensma en Harald Vogel. Het Van Straten-orgel wordt deze middag bespeeld door Harald Vogel.

Screen Shot 2017-03-13 at 14.52.48

Afbeeldingen: de Utrechtse Blokwerklade, zoals in tekening gebracht door Maarschalkerweerd.
Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort.

Deze week rolde de vijfenveertigste editie van The Organ Yearbook van de persen. In deze uitgave van hét internationale jaarboek voor orgelcultuur publiceren Peter van Dijk en Jaap Jan Steensma een overzichtsartikel over de minder bekende zeventiende-eeuwse orgelmaker Apollonius Bosch (ca. 1620-1699).

Adviesprojecten in Leiden (Lutherse Kerk) en Culemborg (koororgel Barbarakerk) waren mede aanleiding voor deze publicatie.

Omslag OY 45/2016.

De kern van de bijdrage is de visie dat de zeventiende-eeuwse typisch ‘Hollandse’ orgelcultuur waarschijnlijk veelkleuriger was dan we vaak denken. Het zijn met name de orgelmakers Goltfus, Bosch, Van Hagen en hun opvolgers geweest die de zuidelijke elementen inbrachten in de Hollandse orgelbouw.

The Organ Yearbook 45 verschijnt onder medeverantwoordelijkheid van een nieuwe hoofdredacteur, de uit Nederland afkomstige organoloog Paul Peeters. Samen met uitgever Frits Knuf uit Amsterdam (later gevestigd in Buren) nam Peter Williams (1937-2016) in 1970 het initiatief tot de uitgave van The Organ Yearbook, waarvan hij 44 delen redigeerde. Het was zijn wens om deel 45 samen met zijn opvolger uit te geven, maar zijn overlijden in maart 2016 heeft het hem niet meer vergund het boek in druk te zien.

Zie Laaber Verlag voor bestelinformatie en voorgaande edities van het jaarboek. De inhoud van deel 45:

Screen Shot 2017-03-09 at 23.32.15

Peter Williams(†) / Paul Peeters (Hrsg.)
230 pp.’s met afbeeldingen en muziekvoorbeelden; gekartonneerd.
(The Organ Yearbook 45)
ISBN 978–3–89007–924–0

Causerie-concert door Peter van Dijk

18 maart 2017, 15 uur

Op 17 maart 1867 werd in de dorpskerk van Tolbert een nieuw orgel in gebruik genomen. Het was het eerste instrument in deze kerk. Bouwer was de firma P. van Oeckelen & Zonen (Harenermolen). Behoudens de kleurstelling bleef het orgel gaaf bewaard. In 1994 werd de ooorspronkelijke kleurstelling (rijtuigzwart met enkele verguldingen) weer in ere hersteld en in 2001 werd het orgel zelf gerestaureerd door Mense Ruiter Orgelmakers onder advies van Jan Jongepier.

Het 150-jarig bestaan wordt gevierd met een causerie-concert door Peter van Dijk. Hij is al sinds 1969 oeckelofiel en zal op 18 maart het nodige nieuws over de bouwers van dit fraaie dorpsorgel vertellen. Er klinkt voorts orgelmuziek van de 19e eeuwse Groninger Martinikerk-organisten Hauff en Worp, alsmede van onder meer Bach, Haydn, Mendelssohn en Guilmant.

Op 8 februari 2017 is het orgel in de Dorpskerk van Schaarsbergen weer in gebruik genomen na groot onderhoud door Flentrop Orgelbouw, onder advies van Peter van Dijk.
De werkzaamheden vonden plaats in het kader van een herinrichting van het kerkinterieur. Vanwege de harde akoestiek van de kerkzaal werd de winddruk verlaagd van 93 tot 79.5 mm. Daarbij werden geen irreversibele intonatie-wijzigingen uitgevoerd.

Screen Shot 2017-03-06 at 10.22.30

Screen Shot 2017-03-06 at 10.28.11